Przepisy prawa upadłościowego umożliwiają pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej w celu zapewnienia pewności i bezpieczeństwa obrotu.
Prawo upadłościowe i naprawcze reguluje instytucję pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, pełnomocnika lub reprezentanta spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia.
Najczęstszą przesłanką powodującą orzeczenie zakazu prowadzenia działalności jest zawinione niezłożenie w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Podstawą złożenia wniosku jest niewypłacalność podmiotu.
Podstawą orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003r. ze zmianami uwarunkowanymi wprowadzeniem nowych przepisów dotyczących postępowań restrukturyzacyjnych .
Celem wprowadzenia instytucji zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest wyeliminowanie z obrotu gospodarczego osób spełniających kryteria opisane w przepisach prawa upadłościowego i naprawczego dla zapewnienia pewności i bezpieczeństwa obrotu.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 11 ust. 1 Prawa upadłościowego dłużnik jest niewypłacalny jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że utrata zdolności następuje w przypadku gdy opóźnienie w realizacji zobowiązań przekracza trzy miesiące. Drugą z przesłanek niewypłacalności określa art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego, który wskazuje, że dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, jest niewypłacalny, gdy jego zobowiązania przekraczają wartość majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
Sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności również wobec osoby, która ze swojej winy:
- faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie,
- po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego,
- jako upadły po ogłoszeniu upadłości niszczyła, ukrywała lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości,
- jako upadły w toku postępowania upadłościowego utrudniała postępowanie lub nie wykonała obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego -komisarza.
Sąd nie orzeknie zakazu, jeśli postępowanie w tym zakresie nie zostało wszczęte w okresie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu braku środków na prowadzenie postępowania upadłościowego. Orzeczenia zakazu prowadzenia działalności nie nastąpi również w przypadku gdy postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte przed upływem trzech lat od dnia kiedy wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać złożony.
Ustawodawca wyróżnił wyraźnie zakres przedmiotowy i czasowy zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Zapis dotyczący zakresu czasowego jest klarowny, od roku do dziesięciu lat. Zakres przedmiotowy obejmuje możliwość orzeczenia przez sąd pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienie funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu.
Zakres orzekania zakazu jest dostosowany do stopnia zawinienia oraz zakresu skutków wywołanych zawinieniem, w szczególności skutkami w postaci obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa czy też pokrzywdzenia wierzycieli.